Jan III Sobieski

Dwudziesta moneta serii przedstawia Jana III Sobieskiego herbu Janina, hetmana wielkiego koronnego, po zwycięstwie chocimskim obranego na króla w maju 1674 r. i koronowanego 2 lutego 1676 r. Zyskał europejską sławę po zwycięstwie pod Wiedniem. Uważany jest za jednego z najwybitniejszych dowódców i władców w dziejach Polski. Miał reformatorskie plany tyczące polityki zagranicznej i wewnętrznej. Pragnął zapewnić następstwo tronu swemu najstarszemu synowi Jakubowi.

Na rewersie monety widnieje przeniesione z medalu popiersie króla (według obrazu Marcella Bacciarellego) zwrócone w prawo, z podgoloną czupryną i obfitymi wąsami, w wieńcu laurowym; w zbroi z lwim naramiennikiem i płaszczu podbitym futrem, z krzyżem i gwiazdą francuskiego Orderu Ducha Świętego.

Na awersie monety czytamy tekst z rewersu medalu (w tłumaczeniu): Obrany Roku Pańskiego 1674 dnia 20 maja, koronowany Roku Pańskiego 1676 dnia 2 lutego, jako poddany [króla Michała] pobił Turków pod Chocimiem, jako król zwyciężał tychże, uwolnił Wiedeń od oblężenia, znamienity męstwem, wykształceniem i wymową, jako poddany był uczestnikiem wewnętrznych zamieszek, jako król dręczony był tym samym nieszczęściem. Umarł w Wilanowie Roku Pańskiego 1696, mając lat 72, w 22. roku panowania, dnia 17 czerwca.

Jan Sobieski, syn Jakuba, kasztelana krakowskiego, i Zofii Teofili z Daniłowiczów, urodził się w 1629 r. w Olesku na Rusi Czerwonej. Był wszechstronnie wykształcony. Po studiach na Akademii Krakowskiej i odbyciu Grand Tour podjął służbę wojskową w kraju, walcząc przeciw Chmielnickiemu i Moskwie. W 1655 r. poddał się Szwedom, lecz już w 1656 r. wrócił pod komendę polskich dowódców i wziął udział w licznych wojnach z Moskwą, Kozakami, Tatarami i Turcją. W 1668 r. został hetmanem wielkim koronnym. W tym czasie zyskał też miano bohatera – Lwa Lechistanu, do czego szczególnie przyczyniło się zwycięstwo odniesione pod Chocimiem (1673). Był zwolennikiem sojuszu z Francją, snuł plany odzyskania Prus Książęcych i wzmocnienia obecności Polski nad Bałtykiem. Wiosną 1683 r. podpisał traktat z Austrią i jako naczelny wódz odniósł świetne i sławne zwycięstwo nad turecką armią Kara Mustafy, oblegającego Wiedeń. Następne lata przyniosły niekorzystny pokój z Rosją (1686), nieudane wyprawy mołdawskie i uciążliwe zmagania z opozycją magnacką. Ożenił się z Marią Kazimierą de la Grange ďArquien („Marysieńką”), miał z nią ośmioro dzieci. Poza politycznymi talentami objawiał też zamiłowanie do sztuk pięknych, literatury, wspierał architektów, malarzy i rzeźbiarzy, a także uczonych (astronom Jan Heweliusz nazwał nowo odkrytą konstelację Tarczą Sobieskiego). Wybudował pałac i ogród w Wilanowie. Zmarł w 1696 r. Został pochowany najpierw w kościele Kapucynów w Warszawie, a następnie, w 1734 r., na Wawelu.

Marta Męclewska (źródło:nbp.pl)